?خانواده: Iridaceae
نام علمی: Iris sp ( به معنی رنگین کمان)
نام انگلیسی: Iris
خاستگاه: نواحی معتدل نیمکره شمالی
زنبق ها گیاهانی چند ساله اند که حدود 300 گونه داشته و در نیمکره شمالی پراکنده اند. گل زنبق دارای 6 گلپوش است که 3 قطعه داخلی (گلبرگ ها ) به صورت ایستاده قرار داشته و به نام درفش و 3 تای پایینی (کاسبرگ ها ) آویزان و به نام آویز خوانده می شود.
پرچم ها که تعداد آنها 3 عدد است به سطح زیرین سه اندام جنسی ماده، موسوم به کلاله های پتالوئید (گلبرگ مانند )، چسبیده اند.
?
خامه مادگی نیز به سه شاخه پهن رنگین تقسیم شده که هر شاخه آن بر روی یک پرچم خمیده است و بنابر این پرچم و مادگی به هم نزدیک هستند. از نظر اندام زیر زمینی 2 دسته زنبق ریزوم دار و سوخ دار وجود دارد.
عمده زنبق ها ریزوم دار و تعداد اندکی از آنها سوخ دار هستند. زنبق های سوخ دار به صورت تجاری و برای استفاده به عنوان گل بریدنی تولید می شوند و انواع ریزوم دار بیشتر در باغ ها استفاده می شود.
زنبقها علفی، ریزوم دار و یا دارای کورم یا پیاز هستند. برگها غالبا شمشیری، درون یکدیگر و تا حدی از اواسط تا شده است. گل آذین خوشه یا منفرد، گلها دوجنسی، معطر، منظم، گاهی نامنظم، گلپوش 6 عدد و به صورت آزاد یا پیوسته و گلبرگ مانند است
هر گل شامل 3 پرچم و 3 برچه ی پیوسته با تخمدان سه خانه است. خامه ها غالبا منقسم، تخمک ها به تعداد زیاد و با تمکن محوری است. گل های زنبق دارای 3 قطعه پایینی که آویز وسه قطعه بالایی به صورت ایستاده به عنوان درفش شناخته می شوند.
دامنه تغییرات رنگ گل شامل سفید، صورتی کم رنگ، آبی، بنفش، ارغوانی کم رنگ، قرمز، نارنجی و زرد است
گونه های غیر متعارف آیریس سوسیانا و آیریس نیگریکانز در ایران و اسرائیل اغلب سیاه – ارغوانی و ارغوانی قهوه ای هستند. میوهی گیاهان این تیره کپسول است. زنبق های پیازدار معمولا به رده های زنبق های هلندی، المانی و اسپانیایی تقسیم بندی می شوند.
این رده از زنبق ها به دلیل استقامت و طول مناسب ساقه و تنوع رنگ بیشتر در کنار ماندگاری پس از برداشت مناسب، برای شاخه گل مورد استفاده قرار می گیرند.
از زنبق های ریزوم دار می توان برای کاشت در باغچه و حاشیه کاری استفاده شود و کمتر به عنوان شاخه بریده استفاده می شوند. چون عمر پس از برداشت شاخه گل بسیار محدود و کوتاه است.
زنبق به طور متوسط 20 تا 50 سانتیمتر در ارتفاع رشد می کند. این گیاهان در خوشه تحمل داشتن دو گل با حدود 8 سانتیمتر پهنا، با برگ های باریک 5 تا 15 میلیمتر عرض و 35-70 سانتیمتر طول را دارند و دارای گل های معطر و رنگ متفاوت از بنفش تا آبی می باشند.
?
انواع گل زنبق:
1)زنبق رضائیه Iris barnumae:
بلندی گیاه 20 سانتیمتر بوده، این گونه ابتدا در حوالی دریاچه وان در شرق ترکیه شناسایی گردید و به دلیل تنوع رنگ، نام های مختلفی به این گونه اطلاق گردیده است.
2)زنبق گل درشت Iris lycotis:
بلندی گیاه 20 سانتیمتر بوده و در سلسله جبال زاگرس می روید.
3)زنبق شفاف Iris pseudacorus:
بلندی گیاه 10 سانتیمتر بوده، برگهای این گونه دارای حاشیه و رگبرگ های سفید نقره ای می باشند.
4)زنبق بدون ریش آیریس سیبرین:
از میان برگ های باریک و علف مانند آن، ساقه ای به طول 50 سانتیمتر می روید که به گل هایی بسیار پهن در رنگ های آبی، ارغوانی، سفید، بنفش یا ابلق ختم می شود. این نمونه در همه جا رشد می کند اما حاشیه مرداب یا جویبار را ترجیح میدهد.
5)زنبق های پیازدار: بسیاری از زنبقها ریزوم دارند اما زنبق هایی نیز وجود دارند که ساختار زیرزمینی آنان پیاز
است.
6)آیریس رتیکولاتا: دارای گل هایی ارغوانی تیره و گل دهی در اوایل بهار.
7)آیریس دنفوردا: دارای گل های زرد رنگ و گل دهی اوایل بهار.
8)آیریس هیستروئید : دارای گل های آبی رنگ و گل دهی اوایل بهار.
9)آیریس زیفیوم: دارای گل های جذابتر با گل دهی دیرتر این گروه به زنبق های اسپانیایی نیز معروف هستند.
10)آیریس زیفیودز: گل های بزرگتر دارند با گل دهی دیرتر. این گونه به زنبق های انگلیسی” نیز معروف هستند.
11)زنبق ریش دار Bearded:
روی گلبرگ های آویز برآمدگی وجود دارد که شامل کرکهای بلندی است. این زنبقها مقاوم به خشکی و سرما بوده و برای مدت طولانی برگهای آنها سبزند.
12)زنبق بدون ریش Beardless:
آویزها بدون ریش هستند و وسط آنها صاف است. برگها گرچه شمشیری هستند ولی نازک و علفی می باشند.
13)زنبق تاج دار Crested:
انتشار جغرافیایی این گیاه در ایران شامل اطراف تهران، آذربایجان، اطراف شیراز و قصر شیرین است.
زنبق پروانه ای Iris lineolate:
بلندی گیاه 15 سانتیمتر بوده، در دشت های خشک و سنگلاخی و یا دامنه تپه ها در خراسان، گرگان و یا آذربایجان تا اصفهان می روید.
زنبق کمانی Iris aucheri:
بلندی گیاه 35 سانتیمتر بوده، گل های آبی کمرنگ این گونه دارای آویزهای بالدار پهن و به طول حدود 5 سانتیمتر است. برای کاشت جمعی در حاشیه ها و کاشت در باغچه های سنگی مناسب است.
زنبق پیازی جونو:
پیاز آنها مرکب از چند برگ فلسی ضخیم است که در قاعده خود معمولا دارای ریشه های ضخیم، ترد و شکننده است.
?
خواص گل زنبق:
نحوه تهیه چای زنبق (دمنوش گل زنبق):
برای تهیه چای زنبق، یک قاشق مرباخوری ریشه خشک آن را در یک لیوان آب جوش به مدت 10 دقیقه دم کنید و روزی 3 بار مصرف کنید.
یکی از جدیدترین یافته ها خاصیت دارویی گل زنبق در درمان سرطان پروستات است. سرطان پروستات یکی از شایع ترین انواع سرطان ها در مردان است که هنگام بروز علایم اولیه می توان آن را درمان کرد. اما در صورت گسترش بیماری دیگر درمان فایدهای ندارد
اینجاست که می توان از گل زنبق بهره جست. البته سرطان پروستات بیشتر در کشورهای غربی دیده میشود و در کشورهای آسیایی مثل چین، ژاپن و هند کمتر دیده میشود که علت آن شاید استفاده از انواع گیاهان و ادویه های گیاهی در غذا باشد.
در حقیقت در این گیاهان نوع خاصی از هورمون استروژن به نام فیتو استروژن شبیه همان هورمون استروژن زنانه وجود دارد که از بروز سرطان جلوگیری می کند و سرطان پروستات نیز منشأ هورمونی دارد.
چون هورمون تستوسترن که در مردان ترشح می شود موجب رشد غده سرطانی پروستات می شود هورمون زنانه استروژن می تواند جلوی این سرطان را بگیرد.
?
حال دانشمندان همین هورمون را با نام علمی تکتوریگنن در گل زنبق کشف کردند که می تواند سطح سلول های سرطانی را بپوشاند و از رشد غده سرطانی جلوگیری کند.
البته این هورمون در ریشه گل زنبق که بیشتر در کشور چین یافت می شود وجود دارد و دیگر اینکه گل زنبق از خیلی وقت پیش در درمان های سنتی چین و کره به کار می رفته اما کاربردش در درمان سرطان پروستات به تازگی کشف شده است و می تواند جایگزین داروهای شیمیایی و با تاثیری دو چندان باشد.
ریزوم تازه زنبق نیز به مقدار کم اثر مدر، خلط آور و دفع کرم دارد. مقادیر زیاد آن مسهل قوی و قی آور است، به طوری که موجبات تحریک دستگاه هضم و دردهای شدید روده می شود.
گرد ریزوم زنبق به طور محسوس اثر درمانی کمتری ظاهر می کند، معهذا از آن نیز در رفع آسم، سیاه سرفه، نزله مزمن ریه و غیره نتایج خوبی به دست آمده است.
گرد خشک ریزوم آن نیز عطر آور است و ترشحات آب دهان را افزایش میدهد. ضماد گرم برگهای تازه زنبق نیز جهت رفع تومورها و خستگیها مؤثر است.
همچنین چای زنبق با تحریک کبد در درمان هپاتیت و یرقان مفید است و با عوارض پوستی مانند آکنه مبارزه می کند، سوءهاضمه را برطرف می کند و به درمان بیماری روماتیسم کمک کرده و در کاهش وزن موثر است.
نماد گل زنبق:
گل زیبای زنبق به معنای خلوص قلبی است و با وجود آن که این گل در رنگ های مختلف بخصوص بنفش پرورش پیدا میکند اما بیشتر مردم زنبق سفید را انتخاب کرده و آن را نشانه ای از بی گناهی و پاکی می دانند.
امیدواریم توانسته باشیم گل زنبق و خواص آن را به خوبی به شما عزیزان معرفی کرده باشیم. برای شناخت بیشتر با گل زنبق پیشنهاد میکنیم مقاله آفات و شرایط نگهداری گل زنبق را نیز مطالعه کنید.
?